كاشكە اویوسەیدڭ اوغل !

 

عبد الله مسعود خضر

  

‏شیخ ‏سعدی ‏شیرازی ، اون ‏أوچنجی عصرڭ باشندە ‏شیرازدە طوغدی . باباسی ‏وفات ایدنجە ‏سعدی یی ‏ددەسی ‏و عمجەسی بویوتدی . ‏شیرازدە باشلادیغی ‏تحصیلنە بغداد ‏نظامیە ‏مدرسەسندە دوام ‏ایتدی . ابن الجوزی ‏و ‏شهاب الدین ‏سهروردی ‏كندیسنە ‏اڭ چوق ‏تأثیر ایدن ‏خواجەلری اولدی . بغداددەكی ‏تحصیلینڭ آردندن اوزون بر ‏سیاحتە چیقان ‏سعدی ؛ آناطولی ‏و شام ‏حوالیسندە بر چوق شهرە ‏گیتدی .  

‏سعدی ‏شیرازی ، ۱۲٥٦دە مملكتی ‏شیرازە ‏دوندی . قالان ‏عمرنی عبادتلە ، ارشادلە ، خدمتلە ‏و ‏اثر ‏تألیف ایدرك گچیردی .  

  

منظوم ‏و منثور قلمە آلدیغی ‏اثرلر ، یاشادیغی عصرە ‏و ‏صوڭرەكی عصرلرە مهر ووردی . « گوزل ‏یر » معناسنە گلن « بوستان » ‏اسملی ‏اثرینی ‏ابو بكر بن ‏سعید بن ‏زنگیە اتحاف ‏ایتدی . ۱۲٥٧دە قلمە آلدیغی بو ‏اثر اسلام عالمندە ‏بویوك رغبت گوردی ‏و عصرلرجە ‏مدرسەلردە درس كتابی اولارق اوقوتولدی . ۱۲٥٨دە قلمە آلدیغی  « گلستان » ‏اسملی ‏اثری ‏ایسە ‏تجربە ‏و ‏خاطرەلرڭ ‏حكایە ‏دیلیلە آڭلاتیلدیغی بر ‏اثردر . بو ‏ایكی ‏اثر ‏شیخ ‏سعدینڭ ‏اڭ مشهور ‏ایكی ‏اثریدر .  

  

 ‏شیخ ‏سعدی ‏شیرازی ، ٩ آرالق ۱۲٩۲دە ‏وفات ‏ایتدی . قبری ، ‏شیرازدەدر .  

  

 *  

 ‏كندیسی آڭلاتیر :  

 

''چوق ‏ایی خاطرلییورم . چوجقلغمدە دە عبادتلرە چوق دوشكوندم . ‏گیجەلری قالقار ، عبادتلە مشغول اولوردم . بر ‏گیجە بابامڭ یانندە اوتورییوردم . ‏بتون ‏گیجە گوزمی یوممامش ، قرآن ‏كریمی ألمدن بیراقمامشدم . بعض ‏كیمسەلر ‏ایسە ‏اطرافمزدە اویویورلردی . بابامه؛

«–شونلرڭ بر تانەسی بیلە باشنی قالدیروب ‏ایكی ركعت ‏تهجد نمازی قیلمییور ؛ ‏صانكە ئولو ‏گبی اویویورلر . » دیدم . بو ‏سوزم ‏أوزرینە بابام قاشلرینی چاتدی ‏و ؛  

 

«–اوغلم ! باشقەلرینڭ ‏دیدی قودیسنی ایدەجگنە ، ‏كاشكە ‏سن دە اونلر ‏گبی اویوسەیدڭ ! » ‏قارشیلغنی ‏ویردی . ''  

 

‏ظلمڭ باشلانغیجی . . .  

  

ساسانی حكمداری نوشروان / انو‎ شروان ، ٥۱۳دە طوغدی . ‏سرایدە ‏یتیشدی .  

‏قومونیزم بڭزری بر ‏فساد حركتی باشلاتان مازدك ، باباسی قُوبادی ‏تأثیری آلتنە آلمشدی . نوشروان بو ‏فتنەیی برطرف ‏ایتدی . ‏یاشلانان قوباد ، وزیرینڭ ‏توصیەسی ‏أوزرینە ‏سلطنتی اوغلی نوشروانە دور ایتدی . نوشروان ٥۳۱دە دولتڭ باشنە گچدی . نوشروان ؛ عسكری ‏و ‏اداری ‏ساحەدە بر چوق اصلاحات یاپدی . ‏ویرگیلری ‏یڭیدن دوزنلەدی . بزانسلە ‏صاواشدی .  

  

 قرق ‏سكز ‏ییللق حكمدارلغی مدتندە اویغولادیغی ‏حقانیت ‏و عدالتلە مشهور اولدی . ‏پیغمبر افندیمزڭ طوغومی أثناسندە حكمدار اولان  نوشروان عادل ، ٥٧٩دە ‏وفات ‏ایتدی . گلەنگمزدە بر چوق ‏منقبە ‏و ‏حكایەلری آڭلاتیلمشدر .  

  

 *  

  

نوشروان عادل ‏ایچون بر آو ‏یرندە بر آوی كباب ایدەجكلرمش ، ‏فقط ‏طوز ‏یوقمش . بر ‏پارچە ‏طوز ‏گتیرمك ‏أوزرە ‏اوشاقلردن برینی ‏كویە گوندرمشلر . نوشروان اوشاغی چاغیروب ؛  

  

'' – ‏طوزی ‏پارە ‏ایلە آل . ‏تا ‏كە ‏كویدن ‏طوز آلمق حكومتجە بر عادت اولوب ‏كوی خراب اولماسین . '' ‏دیە ‏تنبیه ایتمش .  

  

نوشروانڭ یانندە بولونانلر ؛

  

'' – بر ‏پارچە ‏طوزدن ‏نە ‏فنالق چیقار ؟ '' دیمشلر .  

  

نوشروان ؛  

  

''–‏ظلمڭ ‏اساسی جهاندە ‏اولا آز ‏ایمش . ‏صوڭرە هر گلن بر ‏پارچە آرتیرمقلە بوگونكی ‏درجەیی بولمشدر .'' دیمش .  

  

(‏اگر اهالینڭ باغچەسندن حكمدار بر الما ‏یرسە ، ‏اوشاقلری آغاجی كوكیلە سوكرلر . حكمدار بریسندن ‏یاریم ‏یومورطە آلمق ‏صورتیلە ‏ظلمی روا گورەجك اولورسە ، عسكرلری بیڭ طاوغی ‏شیشە گچیرر .)  

 

 ‏صوقاقدە ‏مزاد

  

ملك احمد ‏پاشا ، استانبول / ‏فندقلیدە طوغدی . ‏سرایدە ‏یتیشدی . دردنجى مرادڭ ‏تختە گچمەسیلە دولت ‏وظیفەسی باشلادی . بغداد ‏سفرینە قاتیلدی . ‏دیاربكر بگلر بگلگی ‏و ‏وزیرلك یاپدی . دردنجى مرادڭ ‏قیزی قایا اسم خان ‏سلطان ‏ایلە أولندی .  

  

‏اولیا چلبی ، مشهور ‏اثری سیاحتنامەدە اقرباسی اولان ملك احمد ‏پاشانڭ ‏حیاتی ‏حقندە ‏تفرعاتلی معلوماتلرە ‏یر ویرر .

 

‏ادبلی ، اخلاقلی ، آغیر باشلی ، ‏دینی ‏بتون بر قراقترە ‏صاحب اولان ملك احمد ‏پاشا ، ۱ ‏ایلول ۱٦٦۲ ‏تاریخندە ‏وفات ‏ایتدی . قبری ، ‏ایوبدەدر .  

  

 *  

 

‏سلطان دردنجى مرادڭ دامادی ملك احمد ‏پاشا ‏قوزغونجقدە اوتوروردی . بو عائلەنڭ هر ‏سنە ‏تكرارلادقلری بر عادتلری ‏واردی . قوناقلرندەكی ‏فضلە ‏اشیالری رمضان آیندە خراج - ‏مزاد صاتارلردی . بو مزادڭ ‏اشتراكجیلری دە ‏پك سوینیرلر ، آلدقلری ‏اشیایە ‏قارشی ‏ویرەجكلرینی سوە سوە ‏یرینە گتیرمەیە چالیشیرلردی . بللی گوندە منادی ‏مزادجی باغیریر :

 

'' – بر آلتون ‏قاپلامە ‏صحن . . . ‏هایدی بر آلتون ‏قاپلامە ‏صحن . . . ‏یوق می ‏طالبی ؟ . . ''  

  

'' – قاچە ؟ قاچە ؟ '' ‏دیە مراقلە صورارلر . ‏مزادجی :  

  

'' – بر ‏یتیم اوقوتمەیە . . . بر ‏یتیم اوقوتمەیە . . . ''  

  

'' – بندن ‏ایكی ‏یتیم . . . ''  

  

'' – بندن اوچ ‏یتیم اوقوتمەیە . . . '' ‏مزادجی ؛  

  

'' – اوچ ‏یتیم اوقوتمەیە صاتییورم . صاتییورم . صاتییورم . ‏ساعتم ! '' ‏دیر ‏و بر آلتون ‏قاپلامە ‏صحنی اوچ ‏یتیم اوقوتمق ‏قارشیلغندە صاتاردی . منادی باشقە بر ‏اشیا ‏ایچون ؛

 

''– بر مرصع ‏قیلیچ . . . بش ‏یتیم اوقوتمەیە صاتییورم .'' ‏دیە ‏یڭی بر رقابتی آچار   ‏و ‏اڭ چوق ‏یتیمی ‏كیم اوقوتمەیە ‏سوز ویررسە او ‏اشیا دە اوڭا ویریلیردی .  

  

 دوزلتن ‏اسلامی شعور . . .  

  

‏مصرلی ‏فكر آدامی ‏محمد قطب ، ۲٦ ‏نیسان ۱٩۱٩دە مصردە طوغدی . آغابگی ‏سید قطب ، ‏یتیشمەسندە مهم بر رول أوستلندی . ‏یوكسك ‏تحصیلینی ‏تماملادقدن ‏صوڭرە ‏اگیتیم ‏و كولتور ‏ساحەلرندە چالیشدی . داها ‏صوڭرە ‏گلیشن ‏حادثەلر ، اونی اسلام دعواسندە ‏مجادلەیە ‏سوق ‏ایتدی . مصردە ‏الیلە ، ‏دیلیلە ، قلمیلە ‏اسلامی ‏مجادلەنڭ ‏أوڭ ‏صافلرندە ‏یر آلدی . ۱٩٦٥ - ۱٩٧۱ ‏ییللری آراسندە آغابگی ‏سید قطب   ‏گبی حبسە آتیلدی . حبسدن چیقدقدن ‏صوڭرە ‏سعودی عربستانە گیدرك بر اونیورسیتەدە درس ویرمەیە باشلادی . ‏حیاتینڭ بو ‏صوڭ دورندە علم أوگرتمەیە ‏و ‏اثر ‏تألیفنە یوغونلاشدی . بونڭ یانندە بر چوق قونفرانس ‏ویرەرك ، ‏اسلامی شعورڭ دماغلردە یشرمەسی ‏ایچون چابا ‏صرف ‏ایتدی . ‏محمد قطب ، ٤ ‏نیسان ۲۰۱٤دە جدەدە ‏وفات ‏ایتدی . قبری ، ‏مكەدە جنت المعلادەدر .

 

*

‏محمد قطب ؛ پاریسدە یاشایان مسلمانلرە ویردیگی بر قونفرانسدە ، اونلرە ‏اسلامیتڭ ‏اینجەلكلرینی آڭلاتیركن بر گنچ آیاغە قالقار ‏و ‏عقلاجە ‏شویلە ‏دیر :  

  

'' – ‏سن بزە بونلری ‏نیچون آڭلاتییورسڭ ؟ بز ‏ذاتًا مسلمانز . ‏سن ‏طیشاری چیق دە بونلری كافرلرە آڭلات ! ''  

  

گنجڭ بو خام سوزلرینە ‏محمد قطب حال ‏ایلە ‏تبلیغڭ ‏اهمیتنە دقت چكرك شو جوابی ویرر :  

  

'' – اونلرە دە اسلامی آڭلاتاجغم . آما آڭلاتمەدن ‏أوڭجە ‏سنی دوزلتمەم ‏لازم ‏كە اونلرە ؛  

  

« – مسلمان اول !» دیدیگمدە ‏سنی گوستروب ؛  

  

« – مسلمان اولنجە بونڭ ‏گبی می اولاجغز؟» دیمەسینلر .''